මුල් ප්රභවය
ආඝාතය මගින් මොළයට ඇති වන හානිය පුලුල්ව පැතිරුනු සහ දිගුකාලීන ගැටළු වලට මඟ පෑදිය හැක. සමහර අය ඉක්මනින් යථා තත්වයට පත් වුවද, ආඝාතය ඇති බොහෝ දෙනෙකුට අවශ්ය තරම් නිදහසක් ලබා ගැනීමට උපකාර කිරීම සඳහා දිගුකාලීන සහයෝගය අවශ්ය වේ. මෙම පුනරුත්ථාපන ක්රියාවලිය රෝග ලක්ෂණ හා ඒවායේ බරපතලකම මත තීරණය වේ. එය බොහෝ විට ඔබ රෝහලෙන් ආරම්භ වන අතර ඔබ නිවසේ සිට හෝ ඔබේ ප්රදේශයේ ප්රජා සායනයක දී දිගටම කරගෙන යන්න.
ආඝාතය වැළඳීමෙන් පසු මිනිසුන්ට බලපෑම් කළ හැකි බොහෝ පොදු මානසික ගැටලු දෙකක් ඇත:
කෝපය, කලකිරීම, සහ වික්ෂිප්තභාවය ද පොදු වේ. ආඝාතය සෑදීමෙන් පසු හැකි ඉක්මනින්, ඔබ චිත්තවේගාත්මක ගැටළු වලට මුහුණ දෙන්නේද යන්න පරීක්ෂා කිරීම සඳහා ඔබේ සෞඛ්ය කණ්ඩායමේ සාමාජිකයෙකුගෙන් මනෝවිද්යාත්මක තක්සේරුවක් ඔබට ලැබෙනු ඇත. ආඝාතයේ මානසික බලපෑම සමඟ කටයුතු කිරීමට උපකාර කිරීම සඳහා උපදෙස් ලබා දිය යුතුය. පවුලේ අනෙක් සාමාජිකයින් සමඟ ඇති සම්බන්ධතාවය සහ ලිංගික සම්බන්ධතාවය සමඟ ඇති බලපෑම මෙයට ඇතුලත් වේ. මානසික අවපීඩනය හා කාංසාව පිළිබඳ ගැටළු සහ මානසික, සාමාන්යයෙන් සිතෙහි බලවත් ලෙස ඇති කරන රෝග ලක්ෂණ පිලිබදව නිරන්තරයෙන් සමාලෝචනය කළ යුතුය. මෙම ගැටළු කාලයත් සමඟම විසඳා ගත හැකි වුවද, ඔවුන් බරපතළ හෝ දිගු කලක් ගත වුවහොත්, වෛද්යවරුන් විසින් මනෝ වෛද්යවරයකු හෝ සායනික මනෝවිද්යාඥයෙකු ගෙන් විශේෂඥ සෞඛ්ය සේවාවක් සඳහා යොමු කරනු ලැබේ. සමහර පුද්ගලයින්ට උපදේශන සේවා හෝ ප්රජානන හැසිරීමේ චිකිත්සාව (CBT) වැනි ඖෂධ සහ මානසික චිකිත්සා උපකාරී වේ. CBT යනු වඩා ධනාත්මක මනසකින් නිපදවන දේවල් ගැන සිතන ආකාරය වෙනස් කිරීම අරමුණු කරගත් ප්රතිකාරයකි.
සංජානනය යන පදය විද්යාඥයින් විසින් භාවිත කරනු ලබන්නේ තොරතුරු විශ්ලේෂණය කිරීමේදී මොලයේ කාර්යයන් සහ ක්රියාකාරිත්වයන් සඳහාය. එකක් හෝ ඊට වැඩි මොලය මඟින් සිදු කරන ක්රියා සඳහා ආඝාතය මගින් බාධා කළ හැකිය:
ප්රතිකාර වල කොටසක් ලෙස ඔබගේ සෑම මොලය මඟින් සිදු කරන ක්රියාවක්ම තක්සේරු කර, ප්රතිකාර සහ පුනරුත්ථාපන සැලසුම සාදනු ලැබේ. කථන සහ භාෂාමය චිකිත්සාව තුළින් ඔබේ සන්නිවේදන හැකියාවන් නැවත යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා ඔබට හැකි වනු ඇත. දිනපතා කාර්යයන් සැලසුම් කිරීම සඳහා මතක ආධාරක භාවිතා කිරීම, දිනපොත හා පුරුද්ද වැනි බොහෝ ක්රම අහිමි වී ගිය මොලය මඟින් සිදු කරන ක්රියා සඳහා උපකාර කර ගත හැක. බොහෝ මොලය මඟින් සිදු කරන ක්රියාකාරකම් පුනරුත්ථාපනයත්, කාලයත් සමග යථා තත්වයට පත් වුවත් පෙර පරිදිම ඒවා ක්රියා නොකරයි. අඝාතය වැළදීම නිසා මොලයට ඇති වී ඇති හානිය වැස්කියුලර් ඩිමෙන්ෂියා (vascular dementia) ඇතිවීමේ අවදානම වැඩි කරයි. මෙය ආඝාතය ඇතිවීමෙන් පසු ඉක්මනින් ම හෝ ටික කලක් ගතවීමෙන් පසුව වර්ධනය විය හැක.
ආඝාතය වැළදීම නිසා ශරීරයේ එක් පැත්තක් දුර්වල වීම හෝ පණ නැති වීම සිදුවිය හැක. එම නිසා සම්බන්ධිකරණය සහ සමබරතාවය පිලිබඳ ගැටළු මතුවිය හැක. බොහෝ පුද්ගලයන්ට ආඝාතයක් වැලදීමෙන් පසු පළමු සති කිහිපය තුළ දැඩි මහන්සියක් (තෙහෙට්ටුවක්) දැනෙන අතර සමහර විට ඔවුන්ට නිදා ගැනීමට නොහැකි වන අතර, එම නිසා ඔවුන් තව තවත් විඩාවට පත්වේ. ඔබේ පුනරුත්ථාපන ක්රියාවලියේ කොටසක් වශයෙන්, ඔබට ප්රතිකාර සැලසුම සකස් කිරීමට පෙර භෞතික ආබාධිත තත්වයේ ප්රමාණය තක්සේරු කිරීම සඳහා භෞත චිකිත්සකයෙකු විසින් දැකිය යුතුය. භෞත චිකිත්සාව - බොහෝ විට සතියකට සැසි කිහිපයකට සහභාගී වනු ඇත, ඔබේ මාංශ පේශීන්ගේ ශක්තිය වැඩි කර ගැනීම සහ ඇවිදීමේ දුෂ්කරතා ජයගැනීම සඳහා ව්යායාම් වැනි ක්ෂේත්ර කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි. අරමුණු පිහිටුවීමෙන් භෞතචිකිත්සකයා ඔබ සමඟ කටයුතු කරයි. මුලදී, ඒවා යම් දෙයක් අහුලා ගැනීම වැනි සරල ඉලක්ක විය හැකිය. ඔබේ තත්ත්වය වැඩි දියුණු වන විට, නැගිට සිටීම හෝ ඇවිදීම වැනි වඩාත් දීර්ඝකාලීන ඉලක්කයන් වනු ඇත. ඔබේ පවුලේ සාමාජිකයකු හෝ ඔබව රැකබලා ගන්නා පුද්ගලයා භෞත චිකිත්සාවෙහි නිරත වීමට ඔබව ධෛර්යමත් කරනු ඇත. භෞතචිකිත්සකයා නිවසේදී ඔබට කල හැකි සරල ව්යායාම දෙක ඔබට උගන්වනවා ඇත. ඇවිදීම සහ ඇඟ පත සෝදා ඇදුම් ඇඳ ගැනීම වැනි සමහර ක්රියාකාරකම් පිළිබඳව ඔබට ගැටළු ඇත්නම් වෘතිය චිකිත්සකයකුගෙන් ඔබට උපකාර ලබා ගත හැකිය. ඕනෑම දුෂ්කරතාවයන් පාලනය කිරීමට ඔවුන්ට ක්රම සොයා ගත ගත හැකිය. වෘත්තීය චිකිත්සාව එදිනෙදා වැඩ කටයුතු පහසු කර ගැනීම සඳහා ඔබේ නිවස සකස් කිරීම හෝ උපකරණ භාවිතා කිරීම හා ඔබට ගැටළුවක් වී ඇති කාර්යයන් ඉටු කිරීමේ විකල්ප ක්රම සොයා ගැනීම ඇතුළත් විය හැකිය.
ආඝාතය වැළදීමෙන් පසු, බොහෝ දෙනෙකුට කථා කිරීම සහ තේරුම් ගැනීම මෙන්ම, කියවීම සහ ලිවීමේ ගැටළු ද ඇතිවේ. භාෂාව සඳහා වගකිව යුතු මොළයේ කොටසට හානි සිදුවුවහොත්, මෙය හැඳින්වෙන්නේ ඒපේසියා (Aphasia) හෝ ඩිස්පේසියා (Dysphasia) ලෙසය. මොළයේ හානිය හේතුවෙන් කතා කිරීමේ පේශිවල දුර්වලතා තිබේ නම් මෙය හැඳින්වෙන්නේ ඩිස්සාර්තියා (Dysarthria) ලෙසය. තක්සේරු කිරීම සඳහා ඉක්මනින් කථාව සහ භාෂා චිකිත්සකයෙකු හමුවිය යුතු අතර ඔබේ සන්නිවේදනය සඳහා සහාය වීමට චිකිත්සක ක්රම ආරම්භ කළ යුතුය. මේවාට ඇතුළත් වන්නේ:
ආඝාතය වැළඳීම නිසා ඇතිවී ඇති හානිය නිසා ඔබගේ සාමාන්ය ගිලීමේ ක්රියාවලියට බාධා ඇතිවිය හැකි අතර එම නිසා ආහාරවල කුඩා අංශු ඔබගේ ස්වාශනාලයට ඇතුළු වීමට ඉඩ ඇත. ගිලීමේ දුෂ්කරතාවය ඩිස්පේගියා (Dysphagia) ලෙස හැඳින්වේ. මෙමගින් පෙනහළු වලට හානි පැමිණවිය හැකි අතර නියුමෝනියාව වැනි පෙනහළු ආසාධන වලට මුල පුරයි. ඩිස්පේගියා (Dysphagia) වලින් ඇතිවිය හැකි සංකුලතා වලින් වැළකීම සඳහා ඔබ සුවවීමේ ආරම්භක කාලය තුලදී, පෝෂක නලයක් භාවිත කරමින් අහාර ලබාදීමට සිදු විය හැක. මෙම නලය සාමාන්යයෙන් ඔබගේ නාසය තුලට දමා උදරය තුලට යවනු ලැබේ. නැත්නම් බාහිර නිර්වින්දනයක් යටතේ කුඩා ශල්ය කර්මයක් මගින් මෙය කෙලින්ම උදරයට සම්බන්ධ කරනු ලැබේ. පර්කියුටේනියස් එන්ඩෝස්කොපික් ගැස්ට්රොස්ටොමික් (PEG). දිඟු කාලීනව සතියකට කිහිප සැරයක් ඔබගේ ගිලීමේ ගැටලුව සඳහා ප්රතිකාර කිරීමට සහ එය කළමනාකරණය කිරීම සඳහා කථන හා භාෂා චිකිත්සක මුණ ගැසිය යුතුය. කුඩා කැබලි වලින් ආහාර ලබා ගැනීම සහ ඉරියව්ව පිළිබඳව උපදෙස් ලබා ගැනීම වැනි, ගිලීම පහසු කරන ක්රම මගින් සහ ගිලීම සඳහා උපකාරි වන පේශි වල පාලනය වැඩිදියුණු කර ගැනීම සඳහා ව්යායාම ද ප්රතිකාර ක්රම වලට ඇතුලත්වේ. ඩිස්පේගියා සඳහා ප්රතිකාර කිරීම පිළිබඳව තව දුරටත් කියවන්න. තවත් දැන ගැනීමට අවශ්යද
ආඝාතය සැදීම හේතුවෙන් ඇස් වලින් යවන, ක්රියා කරන සහ අර්ථය පහදා දෙන තොරතුරු ලැබෙන මොලයේ කොටස් සමහර විට හානි විය හැක. මෙහි ප්රතිඵලයක් වශයෙන් දර්ශන ක්ෂේත්රයෙන් අඩක් අහිමි වේ.. නිදසුනක් වශයෙන් ඔබ ඉදිරියේ ඇති දෙයක් ඔබට දැකිය හැකි වන්නේ වම් හෝ දකුණු අත පැත්ත පමණකි. අක්ෂි පේශිවල චලනය පාලනය කිරීම සඳහාද ආඝාතය බලපානු ඇත. මෙය ද්විත්ව දර්ශනයකට හේතු වේ. ආඝාතයක් වැළඳීමෙන් පසු ඔබගේ දෘෂ්ටියේ කිසියම් ගැටළුවක් ඇත්නම් ඔබව තක්සේරු කිරීමට හා සුදුසු ප්රතිකාර යෝජනා කිරීම සඳහා ඕතෝප්ටිස්ට් (Orthoptist) නමින් හඳුන්වන විශේෂඥවරයෙකු වෙත යොමු කරනු ලැබේ. නිදසුනක් වශයෙන්, ඔබේ දෘෂ්ටි ක්ෂේත්රයේ කොටසක් අහිමි වී ඇත්නම් ඔබට දෘෂ්ටි චිකිත්සාව සඳහා ප්රතිකාර ලබා දිය හැකිය. ඔබ අඩුවෙන් දකින පැත්ත බැලීමට උපකාරී වීම සඳහා ව්යායාම ඇතුලත් වේ. ඔබගේ දර්ශනය එක පැත්තකින් අඩුවී නම්, ඇදුම් ඇඳීම වැනි කාර්යයන් ඉටු කිරීම සඳහා විශේෂිත ක්රම පිලිබඳව ඔබට උපදෙස් දෙනු ලැබේ. තවත් දැන ගැනීමට අවශ්යද
සමහර ආඝාත නිසා මුත්රාශය සහ බඩවැල් පාලනය කරන මොලයේ කොටසට හානි සිදුවේ. මෙහි ප්රතිඵලයක් ලෙස නොදැනුවත්වම මුත්රා පිටවිය හැකි අතර මලපහ කිරීම පාලනය කිරීමද අපහසු විය හැක. සමහර පුද්ගලයින්ට ඉක්මනින් මුත්රාශයේ සහ බඩවැල් පාලනය නැවත ලබා ගත හැකි අතර රෝහලෙන් පිටවූ පසු ද ඔබට තවමත් ඒ සම්බන්ධව ගැටළු ඇත්නම් රෝහලෙන්, ඔබගේ වෛද්යවරයාගෙන් හෝ විශේෂ උපදේශකවරුන්ගෙන් උපකාර ලබා ගත හැකිය. ඔබට අපහසුතාවට පත් නොවන්න - ඔබට ගැටළු ඇති නම්, ඔබට උපදෙස් ලබා ගත හැක, උදව් කළ හැකි ප්රතිකාර ගණනාවක් ඇත. මේවාට ඇතුළත් වන්නේ:
ලිංගික හැසිරීම ආඝාතය සඳහා වැඩි අවදානමක් ඇති නොකරනු ඇත. ඔබට තවත් වතාවක් ආඝාතය නොවැලදෙන බවට කිසිදු සහතිකයක් නැත. එහෙත් ඔබ ලිංගිකව හැසිරෙන විට එය සිදුවිය යුතු හේතුවක් ද නැත. ඔබට බරපතල ආබාධිත තත්වයක පසුවුවද, විවිධ ඉරියව් සමඟ අත්හදා බැලීමට සහ ඔබේ සහකරු සමග සමීප විය හැකි නව ක්රම සොයා ගත හැකිය. සමහර ඖෂධ මගින් ඔබගේ ලිංගික රුචිය අඩුකල හැකි බවට දැනුවත් වන්න.. එබැවින් ඔබට ගැටලුවක් තිබේ නම් ඔබේ වෛද්යවරයා දැනගතයුතු බවට වග බලා ගන්න. - උපකාරී විය හැකි වෙනත් ඖෂධ තිබිය හැක. ආඝාතයක් වැළඳීමෙන් පසු සමහර පිරිමින්ගේ ශිෂ්ණය අක්රිය වීම සිදු විය හැක,. මේ සඳහා උපකාර කල හැකි ප්රතිකාර ගණනාවක්ම තිබෙන නිසා, ඔබගේ ප්රශ්නය මෙය නම් ඔබගේ වෛද්යවරයා හෝ පුනරුත්ථාපන කණ්ඩායම සමඟ කතා කරන්න.
ඔබට ආඝාතය හෝ TIA වැළඳුනි නම් මසක පමණ කාලයක් වාහන පැදවීමට නොහැක. ඔබට රිය පැදවීමට නැවත පැමිණිය හැකිද නැද්ද යන්න තීරණය වනුයේ ඔබට කුමන වර්ගයේ දිඟුකාලීන ආබාධයක් ඇත්ද යන්න සහ ඔබ ධාවනය කරන වාහන වර්ගය මත වේ. රිය පැදවීම අනතුරුදායක වන්නේ බොහෝ විට භෞතික ගැටළු නිසාම නොවේ. නමුත් ආඝාතයක් වැළඳීමෙන් පසු අවධානය, දෘෂ්ටිය, ප්රතික්රියා කිරීමේ කාලය සහ දැනුවත් වීම යන කරුණු සඳහා ගැටළු වර්ධනය විය හැක. ආඝාතය වැළඳීමෙන් මසකට පසුව ඔබට නැවත රිය පදවිය හැකිද යන්න ඔබට ඔබගේ වෛද්යවරයා විසින් ඔබට උපදෙස් දෙනු ලැබේ.
වරක් ඔබට ආඝාතය වැළඳී ඇත්නම් තවත් වරක් ඔබට ආඝාතය වැළඳීමේ ප්රවනතාවය සැලකිය යුතු ප්රමාණයෙන් වැඩි විය හැක. ඔබගේ ආඝාතය සඳහා පාදක වන අවදානම් සාධක වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා සාමාන්යයෙන් ඖෂධ සමඟ දිගුකාලින ප්රතිකාර අවශ්ය වේ. උදාහරණ වශයෙන්:
ඔබේ සාමාන්ය සෞඛ්ය තත්වය වැඩිදියුණු කිරීම හා ඔබට ඇති වී තිබෙන ආඝාතය අවදානම අඩු කිරීම සඳහා ජීවන රටාව වෙනස් කිරීමට ඔබව දිරිමත් කරනු ඇත:
ඔවුන්ගේ පුනරුත්ථාපන ක්රියාවලිය වේගවත් කිරීම සඳහා ආඝාතය වැළඳුන යාලුවෙකුට හෝ නෑදෑයෙකුට උපකාර කිරීමට ඔබට බොහෝ ක්රම තිබේ. මේවාට ඇතුළත් වන්නේ:
ආඝාතයක් වැළඳුන කෙනෙකු රැකබලා ගැනීම කලකිරීමට පත්විය හැකි සහ හුදෙකලා අත්දැකීමක් විය හැකිය. පහත සඳහන් උපදෙස් උපකාරී විය හැක. වෙනස් වූ හැසිරීම සඳහා සූදානම් වන්න. කිසියම් පුද්ගලයෙකුට ආඝාතයක් ඇති වූ පුද්ගලයෙක් බොහෝවිට දකින්නේ පෞද්ගලිකත්වයේ වෙනසක් ඇති අහේතුකව ක්රියා කරන පුද්ගලයෙක් හැටියටය. මෙය අඝාතයේ මානසික හා මොලය මඟින් සිදු කරන ක්රියා සඳහා බලපෑමේ ප්රතිඵලයකි. ඔවුන් ඔබ කෙරෙහි කෝපයට හෝ නුරුස්නාගතියට පත් විය හැකිය. එමගින් ඔබගේ සිත අවුල් සහගත වුවද පෞද්ගලිකව එය නොගැනීමට උත්සාහ කරන්න. ඔවුන් බොහෝවිට පුනරුත්ථාපනය කිරීම මඟින් සහ ප්රකෘති වීම තුලින් ආපසු පැරණි තත්වයට පත්වන බව මතක තියා ගැනීම වැදගත් වේ. ඉවසිලිවන්තව සහ ධනාත්මකව සිටීමට උත්සාහ කරන්න පුනරුත්ථාපනය මන්දගාමි හා කලකිරීමේ ක්රියාවලියක් විය හැකි අතර, එහි සුළු ප්රගතියක් ඇති බව පෙනෙන කාල වකවානු ඇත. කොපමණ කුඩා ප්රමානයක් ලෙස පෙනුනද, කිසියම් ප්රගතියක් දිරිගැන්වීමට සහ ප්රසංසාවට ලක් කිරීම දිඟුකාලින අරමුණු සාක්ශාත් කර ගැනීම සඳහා ආඝාතය වැළඳුන අයෙකු පෙළඹවීමට උපකාරී වේ. ඔබටම කාලය සොයා ගන්න ඔබ ආඝාතය සෑදුනු පුද්ගලයෙකු රැකබලාගන්නවා නම් ඔබගේම ශාරීරික සහ මානසික සුබසාධනය නොසලකා නොහැරීම වැදගත් වේ. මිතුරන් සමඟ ප්රියසම්භාෂණ වලට සහභාගී වීම හෝ විවේක ගැනීමේ අවශ්යතාවය පසුපස හඹායාම, ඔබට වඩාත් හොඳ තත්වයකට මුහුණ දීමට උපකාරී වේ. උදව් ඉල්ලන්න. ආඝාතය වැළඳී සුවය ලබන පුද්ගලයින්, ඔවුන්ගේ පවුල් සහ රැකබලා ගන්නන් සඳහා අවශ්ය උපකාරක සේවාවන් සහ සම්පත් රැසක් තිබේ. මේවා එහා මෙහා යාමට උදව් වන උපකරණ වල සිට රැකබලා ගන්නා පුද්ගලයන් සහ පවුලේ අයට මානසික සහාය ලබා දීම දක්වා පරාසයක ඇත.